flag en

A

B

C

D

E

G

I

K

N

O

P

R

S

T

W

Z

Dezinformacja klimatyczna

Według Organizacji Narodów Zjednoczonych dezinformacja to zamierzone działanie rozprzestrzeniające szkodliwe treści, których celem jest dezorientacja lub oszukanie.

Spis treści:
1. Dezinformacja klimatyczna – co to jest?
2. Cechy dezinformacji klimatycznej
3. Dlaczego należy zwalczać dezinformację klimatyczną?
4. Najczęstsze przykłady dezinformacji klimatycznej
5. Dezinformacja klimatyczna a opóźnienie adaptacji do zmiany klimatu
6. Komu zależy na szerzeniu dezinformacji klimatycznej?
7. Dezinformacja klimatyczna – przydatne publikacje

Dezinformacja klimatyczna – co to jest?

Podążając za bardziej rozbudowaną definicją Komisji Europejskiej, dezinformacja oznacza możliwe do zweryfikowania nieprawdziwe lub wprowadzające w błąd informacje, tworzone, przedstawiane i rozpowszechniane w celu uzyskania korzyści gospodarczych lub wprowadzenia w błąd opinii publicznej, które mogą wyrządzić szkodę publiczną. Szkoda publiczna obejmuje zagrożenia dla demokratycznych procesów politycznych i kształtowania polityki oraz dla ochrony zdrowia obywateli UE, środowiska naturalnego lub bezpieczeństwa.

Cechy dezinformacji klimatycznej

Idąc o krok dalej w poszukiwaniu definicji dezinformacji dotyczącej klimatu, z pomocą przychodzi opracowanie przygotowane przez koalicję Climate Action Against Disinformation (CAAD), która zwraca uwagę na poniższe cechy dezinformacji

  • podważanie istnienia zmiany klimatu i jednoznacznego wpływ człowieka na nią oraz potrzeby podjęcia odpowiednich, pilnych działań zgodnie z konsensusem naukowym IPCC i zgodnie z celami porozumienia klimatycznego z Paryża,
  • fałszywe przedstawianie danych naukowych, w tym pomijanie faktów lub wybiórcze ich prezentowanie (ang. cherry-picking), w celu podważenia zaufania do instytucji zajmujących się klimatem, ekspertów i rozwiązań,
  • nagłaśnianie fałszywych działa jako wspierających cele klimatyczne, które w rzeczywistości przyczyniają się do ocieplenia klimatu lub są sprzeczne z konsensusem naukowym w sprawie łagodzenia zmiany klimatu lub adaptacji.

Dlaczego należy zwalczać dezinformację klimatyczną?

Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu stwierdził, że w związku z postępującą zmianą klimatu zamyka się szansa na zapewnienie wszystkim godnego życia i zrównoważonej przyszłości. Działania klimatyczne muszą zostać podjęte już teraz, ale dezinformacja na temat nauki i rozwiązań bezpośrednio utrudnia działania polityczne w tej sprawie. Fałszywe twierdzenia na temat globalnego ocieplenia polaryzują opinię publiczną, zmniejszają poparcie dla polityk łagodzących zmianę klimatyczną i powodują wiele innych negatywnych skutków. Walki ze zmianą klimatu nie można wygrać bez zajęcia się problemem dezinformacji klimatycznej.

Najczęstsze przykłady dezinformacji klimatycznej

W 2021 roku stworzono matrycę mapującą i klasyfikującą najczęściej pojawiające się komunikaty mające na celu dezinformowanie w obszarze klimatu (https://osf.io/preprints/socarxiv/crxfm/). W opracowaniu wyróżniono pięć podstawowych twierdzeń, takich jak: globalne ocieplenie nie ma miejsca, człowiek nie odpowiada za globalne ocieplenie, zmiana klimatu to nie tak poważny problem, pro-klimatyczne rozwiązania nie działają, ruch pro-klimatyczny jest niewiarygodny, oraz szereg subkategorii rozwijających i doprecyzowujących każde z nich.

Klasyfikacja twierdzeń wysuwanych przez przeciwników. Ta figura przedstawia trzy warstwy formułowania twierdzeń przez działania przeciwników zmian klimatu, źródło: https://www.nature.com/articles/s41598-021-01714-4

Dezinformacja klimatyczna a opóźnienie adaptacji do zmiany klimatu

Badacze zwracają również uwagę na inne, bardzo niebezpieczne zjawisko wynikające z dezinformacji klimatycznej, skutkujące opóźnieniami adaptacji do zmiany klimatu (ang. climate delay). Wyróżniono cztery często wdrażane narracje, których zadaniem jest opóźnianie podejmowania proklimatycznych działań: przekierowanie odpowiedzialności na inne podmioty, forsowanie rozwiązań oddalających nas od transformacji, podkreślanie wad proponowanych rozwiązań oraz poddanie się, bo jest już za późno. W wielu krajach rosną obawy społeczne dotyczące zmiany klimatu, a zaprzeczanie nauce o klimacie nie jest już tak częstym problemem. Powszechny brak zaufania do polityków stwarza warunki sprzyjające dezinformacji i opóźnianiu wdrażania rozwiązań.

Typologia dyskursów opóźniających działania na rzecz klimatu, źródło: https://www.cambridge.org/core/services/aop-cambridge-core/content/view/7B11B722E3E3454BB6212378E32985A7/S2059479820000137a.pdf/div-class-title-discourses-of-climate-delay-div.pdf

Komu zależy na szerzeniu dezinformacji klimatycznej?

W szerzenie dezinformacji klimatycznej zaangażowane są różne podmioty, mające swój interes w utrzymaniu statusu quo lub spowolnieniu procesów transformacyjnych. Zaliczają się do nich:

  • firmy z branży paliw kopalnych,
  • stowarzyszenia branżowe,
  • niektóre konserwatywne think tanki, media i politycy,
  • grupy astroturfingowe (zobacz: Astroturfing),
  • blogosfera zaprzeczająca zmianom klimatycznym.
    Wykorzystują oni różne strategie, aby dezinformacja skutecznie utrudniała pro-klimatyczne inicjatywy. Naukowcy zidentyfikowali aż 36 różnych taktyk, z których najczęstsze to:
  • promowanie fałszywych ekspertów,
  • stosowanie błędów logicznych,
  • teorie spiskowe,
  • stawianie niemożliwych oczekiwań,
  • cherry-picking (za Encyklopedią Zarządzania – proces dobierania dowodów lub danych statystycznych w taki sposób, aby przedstawione informacje zgadzały się z przekonaniami osoby dokonującej tego procesu.)

Dezinformacja klimatyczna zwykle osiąga szczyt podczas kluczowych wydarzeń, takich jak publikacja raportów IPCC czy coroczna konferencja COP. Dobrym jej przykładem jest przekierowanie uwagi z rozmów na temat konkretnych rozwiązań na hipokryzję przywódców politycznych przybywających na wydarzenia prywatnymi odrzutowcami lub przerzucanie odpowiedzialności na jednostki, przy jednoczesnym sugerowaniu im działań, które same w sobie nie wystarczą do zatrzymania zmiany klimatu, takich jak na przykład recykling. Warto zauważyć, że narracje dezinformacyjne dotyczące klimatu są w coraz większym stopniu powiązane z innymi protestami lub spiskami, takimi jak twierdzenia, że celem 15-minutowych miast jest zwiększenie kontroli rządu nad jednostkami. Zrozumienie zawiłych wzajemnych zależności tych czynników jest niezbędne do opracowania skutecznych strategii przeciwdziałania dezinformacji i promowania świadomych działań klimatycznych.

Dezinformacja klimatyczna – przydatne publikacje

https://www.climatechangecommunication.org/wp-content/uploads/2023/09/Consensus_Handbook-1.pdf
https://www.climatechangecommunication.org/wp-content/uploads/2023/09/ConspiracyTheoryHandbook.pdf
https://www.apa.org/topics/journalism-facts/misinformation-disinformation
https://www.delab.uw.edu.pl/en/12-disinformation-fake-news-and-ways-to-verify-information/
https://www.disinfo.eu/
https://www.desmog.com/climate-disinformation-database/